Παρακάτω
γράφω κάποια βασικά πράγματα για την Αμερικανική κρίση. Πάρα πολλοί παράγοντες
έχουν παίξει ρόλο σε αυτή την κρίση. Δε με ενδιαφέρει να κάνω μια λεπτομερή
καταγραφή της. Δεν μπορώ κιόλας. Με ενδιαφέρει να διορθώσω μια λανθασμένη
εντύπωση που έχει πολύς κόσμος, ότι δηλαδή η κρίση αυτή είναι αποτέλεσμα της
αποτυχίας της ελεύθερης οικονομίας. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη πλάνη. Η κρίση αυτή
είναι καθαρά κρίση κρατικού παρεμβατισμού. Και όπως θα φανεί παρακάτω, δεν
χρειάζονται κάποιες σπουδαίες ή εξειδικευμένες γνώσεις για να το αντιληφθεί
αυτό κάποιος. Άρα στην περιγραφή που κάνω, ασχολούμαι μόνο με θέματα που
απαντούν στο ερώτημα αν η κρίση είναι κρίση της laissez-faire οικονομίας όπως λέμε, ή κρίση κρατικού παρεμβατισμού. Θέματα δηλαδή που
μπορεί να είναι σημαντικά, αλλά που δεν έχουν να κάνουν με αυτό το ερώτημα με
καίριο τρόπο, δεν τα αγγίζω καν.
Τα
απλά πράγματα που θα περιγράψω, και που δεν αποτελούν κάποια περιθωριακή άποψη
αλλά είναι μία άποψη που κυκλοφορεί ευρέως, δεν προβάλλονται από τους πρώην κνίτες
δημοσιογράφους του μιντιακού μας συστήματος. Οι άνθρωποι αυτοί, πονεμένοι ακόμη
από την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989 (Σοβιετική Ένωση), θέλουν
τώρα να μας πείσουν ότι κατέρρευσε και το μεντέλο της ελεύθερης
αγοράς-οικονομίας.
Δεν
προβάλονται όμως και για έναν άλλο λόγο. Η άποψη αυτή που περιγράφω, σημαίνει
ότι για την κρίση ευθύνονται λανθασμένες κυβερνητικές πολιτικές σε πολλές
χώρες. Και διαχρονικά. Άρα δεν μπορεί να τύχει ιδιαίτερης προβολής, αφού θα
ήταν ουσιαστικά μια διακρατική παραδοχή ότι τα έκαναν θάλασσα.
Στην
πραγματικότητα η Αμερικανική κρίση, είναι ξεκάθαρα και πάνω απ'όλα μία κρίση
κρατικού παρεμβατισμού. Είναι μία κρίση που προήλθε από τον βιασμό της
ελεύθερης οικονομίας από την Αμερικανική, την Κινεζική, την Ευρωπαική αλλά και
άλλες οικονομίες, μέσω των δημοσιονομικών (φορολογια, δημόσιες επενδύσεις) και
νομισματικών (κεντρικές τράπεζες, τύπωμα χρήματος, επιρροή επιτοκίων) πολιτικών
τους. Να ξεκινήσω λοιπόν να εξηγώ τι εννοώ.
Τον
οικονομικό άξονα, χωρίς να ξέρω, και χωρίς να με ενδιαφέρει αν αυτό είναι
απόλυτα σωστό, με τις λιγοστές γνώσεις μου, τον χωρίζω στις εξής τρεις
κατηγορίες. Γιατί αυτός ο διαχωρισμός είναι απλός και λειτουργικός. Και σίγουρα
κοντά στην πραγματικότητα. Στην αριστερή του πλευρά είναι η Μαρξιστική ιδεολογία.
Όλοι οι οικονομικοί πόροι στο κράτος.
Στη
μέση του άξονα είναι η Κευνσιανή ιδεολογία. Ναι στην οικονομία της αγοράς
δηλαδή, αλλά με σκληρό κρατικό παρεμβατισμό. Αυτή η ιδεολογία χρησιμοποιείται
από τους κεντροαριστερούς και κεντροδεξιούς με διαφορετικό βαθμό έμφασης στον
κρατικό παρεμβατισμό (μεγαλύτερο από τους αριστερούς, μικρότερο από τους
δεξιούς).
Τέλος,
στην άλλη άκρη του άξονα βρίσκονται οι οικονομολόγοι της Αυστριακής σχολής, ο
Μίλτον Φρίντμαν με τους μονεταριστές του, ο Άνταμ Σμιθ, και διάφοροι άλλοι
τύποι, που δεν είναι απαρραίτητο να βρίσκονται στο ίδιο σημείο ακριβώς. Μπορεί
και να έχουν κάποια απόσταση μεταξύ τους. Όλοι όμως, είναι αυτό που λέμε
φιλελεύθεροι. Πιστεύουν
δηλαδή στην ελεύθερη οικονομία, με ένα κράτος που είναι τόσο, όσο χρειάζεται
για να υπηρετεί την ελεύθερη οικονομία. Θεωρούν μάλιστα ότι η ελεύθερη
οικονομία πάει χέρι χέρι με την ελευθερία του ατόμου. Και το ανάποδο. Να
προσθέσω ότι οι Αυστριακοί οικονομολόγοι δεν είναι απαρραίτητα Αυστριακοί στην
εθνικότητα. Λέγονται έτσι, γιατί οι πρώτοι και μεγάλοι οικονομολόγοι αυτής της
σχολής ήταν όντως Αυστριακοί.
Πολύς
κόσμος νομίζει ότι η Αμερικανική οικονομία είναι φτιαγμένη στα πρότυπα των
φιλελεύθερων οικονομολόγων. Αυτό δεν ισχύει. Είναι μια σκληρά παρεμβατική
οικονομία, στην οποία μάλιστα την εξουσία ασκούν συχνά πυκνά οι κεντροαριστεροί
(democrats). Συγκρινόμενη
βέβαια με την Ελληνική οικονομία όπου το κράτος ήταν μέχρι σήμερα ο βασικός
μοχλός ανάπτυξης, είναι μια πολύ πιο ελεύθερη οικονομία. Το ότι η Ελληνική
οικονομία είναι σοβιετικού τύπου όμως, δεν κάνει την Αμερικανική οικονομία πιο
φιλελεύθερη απ'όσο είναι. Απλά την κάνει πιο φιλελεύθερη από την Ελληνική. Με
τον ίδιο ακριβώς τρόπο που η Ελληνική οικονομία είναι πιο φιλελεύθερη από την
Κουβανική οικονομία. Όπως ένας Έλληνας για την Αμερική, έτσι και ένας κουβανός
πιστεύει για την Ελλάδα ότι είναι η μητέρα του σύγχρονου καπιταλισμού. Και
είναι, σε σύγκριση με την κομμουνιστική Κούβα. Άλλο "συγκριτικά
φιλελεύθερη" λοιπόν, και άλλο "φιλελεύθερη".
Θα
ξεκινήσω από το τελείωμα της κρίσης. Το σκάσιμο. Αυτό συνέβη, όταν φάνηκε ότι
τα χρεόγραφα που είχαν στην κατοχή τους πολλές τράπεζες, πολλές ασφαλιστικές,
και πολλοί μεγάλοι επενδυτές, και που συνδέονταν με στεγαστικά δάνεια, ήταν
τοξικά. Δηλαδή δεν θα πλήρωναν στους κατόχους τους, αυτά που είχε υπολογιστεί
ότι θα πληρώσουν. Αγόρασα δηλαδή εγώ ένα χρεόγραφο για 10.000 ευρώ, που
περίμενα ότι θα μου δίνει 100 ευρώ το μήνα (που θα προερχόταν από δόσεις
δανείων), και τα οποία τελικά δεν θα τα πληρώνει.
Και το
κομμάτι του σπιτιού που αντιστοιχεί στο ομόλογο μου, έχει εμπορική αξία αυτή τη
στιγμή 5.000 ευρώ. Και κατάσχεση δηλαδή να κάνω στο σπίτι δεν παίρνω πίσω τα
χρήματα μου. Έχω δηλαδή στην κατοχή μου ένα τοξικό όμολογο. Μια παταγώδη χασούρα. Αν έχω ένα δεν
πειράζει. Αν έχω εκατομμύρια έχω πρόβλημα. Άρα η αξία τους ήταν πολύ μικρότερη
από αυτή που είχε προυπολογιστεί. Και αυτό σήμαινε μεγάλες ζημίες για τους κατόχους. Σε βαθμό τέτοιο, που να
μην μπορεί να συνεχιστεί η λειτουργία αυτών των επιχειρήσεων.
Η
διαδικασία με την οποία ένα δάνειο καταλήγει να είναι ομόλογο (χρεόγραφο,
"χαρτί", όπως θέλετε πείτε το) που έχει πουληθεί έξω από την τράπεζα
που χορήγησε το δάνειο, λέγεται τιτλοποίηση (securitization). Τιτλοποίηση δηλαδή είναι η διαδικασία
κατά την οποία τα δάνεια μετατρέπονται σε χρεόγραφα (securities) και μπορούν να πουληθούν έξω από το
τραπεζικό σύστημα. Θα αναφερθώ με περισσότερες λεπτομέρειες σε αυτό παρακάτω.
Άρα ο
πυρήνας του προβλήματος είναι ότι τα ακίνητα στις ΗΠΑ (και αλλού) απέκτησαν
αξίες, που δε μπορούσαν να διατηρηθούν μακροπρόθεσμα. Έφτασε δηλαδή ένα ακίνητο
να κοστίζει 1.000 ευρώ, και αποδείχτηκε ότι μπορούσε να κοστίζει μόνο 600 ευρώ.
Για να απαντήσουμε λοιπόν τι φταίει για την κρίση, πρέπει να απαντήσουμε στο
ερώτημα, ποιος έσπρωξε τις τιμές των ακινήτων τόσο ψηλά. Γιατί έφτασε να έχει
ένα ακίνητο αξία 1.000 ευρώ ενώ δε μπορούσε να διατηρηθεί μία αξία πάνω από τα
600 ευρώ? Τρελάθηκε ο κόσμος? Πως έγινε αυτό? Ότι προκάλεσε αυτό, προκάλεσε και
την κρίση. Άρα πάμε να βρούμε τι το προκάλεσε αυτό.
Και
ειδικότερα πως μπορεί να έγινε αυτό, σε μία οικονομία που παράγει πολύ λιγότερα
απ'όσα καταναλώνει? Τις τελευταίες δεκαετίες (σε αντίθεση με ότι συνέβαινε
πριν) οι ΗΠΑ, εισάγουν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες προιόντων απ'όσες εξάγουν.
Για να καταναλώνεις περισσότερα απ'όσα παράγεις, πρέπει να δανείζεσαι. Και αυτό
έκαναν οι ΗΠΑ. Χρωστάνε δηλαδή και της Μιχαλούς. Όπως και η Ελλάδα. Και όμως οι
τιμές των ακινήτων έφτασαν να είναι σε επίπεδα πάρα πολύ ψηλά. Όπως και στην
Ελλάδα. Δε σας κάνει εντύπωση? Τα ακίνητα δηλαδή σε μία χώρα που χρωστάει σε
όποιον μιλάει κάποια γλώσσα, να φτάσουν σε δυσθεώρητα ύψη?
Σκεφτείτε
δηλαδή ένα νησί κάπου, όπου οι κάτοικοι είναι πχ ψαράδες, και έχουν και τις
καλύβες τους. Τα ψάρια που πιάνουν δεν τους φτάνουν για να ζήσουν, και
δανείζονται και από άλλα νησιά για να επιβιώσουν. Είναι δυνατόν αυτοί οι
άνθρωποι να αρχίσουν να χτυπάνε τις τιμές στις καλύβες τους, να αρχίζουν να
ξοδεύουν πόρους για να μεγαλώνουν τις καλύβες τους και να τις κάνουν πιο
πολυτελείς? Όχι βέβαια. Αφού λέμε ότι η παραγωγή τους δεν τους καλύπτει. Αυτή
ήταν η κατάσταση των ΗΠΑ. Μάλλον αυτή θα ήταν η κατάσταση των ΗΠΑ αν δεν
υπήρχαν οι άλλες χώρες να τους δανείζουν. Τι σημαίνει όμως τους δανείζουν? Τους
δίνουν λεφτά? Όχι βέβαια. Τα λεφτά είναι χαρτιά. Σημαίνει τους δανείζουν πραγματικό
πλούτο. Τους δανείζει δηλαδή η Κίνα κινέζικο χρήμα (Ρεν Μιν Πι), και με το
χρήμα αυτό οι ΗΠΑ αγοράζουν (εισάγουν) πραγματικό κινεζικό πλούτο. Ντομάτες,
φασόλια, τζάμια, μπετόν, ανταλλακτικά αυτοκινήτων κτλ κτλ. Πραγματικό πλούτο.
Αν
δηλαδή στους κατοίκους του νησιού που περιγράφω, τους ψαράδες, αρχίσεις να τους
βομβαρδίζεις με ψάρια, με τυριά, με βαμβάκι, με μπετόν, με τζάμια, υπάρχει η
πιθανότητα να αρχίσουν να μεγαλώνουν τις καλύβες τους, να θέλουν να γκρεμίσουν
τις καλύβες τους και φτιάξουν μεγαλύτερες κατασκευες, να αρχίσουν να χτυπάνε
τις καλύτερες καλύβες σε υψηλότερες τιμές κτλ. Το παράδοξο όμως της υπόθεσης
είναι το εξής. Καλά οι ψαράδες. Οι άλλοι που τους τα δανείζουν τα χρήματα, δε
βλέπουν ότι φτιάχνουν μεγάλες καλύβες επί χρόνια? Πως θα τους επιστρέψουν τον
δανεικό πλούτο? Οι καλύβες δεν θα φέρουν περισσότερα ψάρια στο μέλλον. Οι καλύβες δεν είναι ψαρόβαρκες ώστε να
πιάσουν περισσότερα ψάρια στο μέλλον, ώστε ένα μέρος των ψαριών να πάει στους
δανειστές. Απλά θα ανεβάσουν το βιοτικό επίπεδο των ψαράδων. Δεν ακούγεται και
πολύ δελεαστικό αυτό για έναν δανειστή.
Δεν θα
έπρεπε το αόρατο χέρι του Άνταμ Σμιθ να διορθώσει αυτή την ανισορροπία? Να
σταματήσουν δηλαδή οι δανειστές να δανείζουν στους ψαράδες νωρίτερα, μόλις
πάρουν χαμπάρι τι κάνουν με τα λεφτά τους, ώστε να μη δημιουργηθεί η φούσκα
στις καλύβες των ψαράδων? Ώστε να μην χάσουν τα λεφτά τους οι δανειστές. Αφού η
ελεύθερη οικονομία που μας λέει ο Άνταμ Σμίθ είναι τόσο σοφή, δε θα έπρεπε να
φροντίσει να μη συμβεί αυτό? Φυσικά και έπρεπε. Και φυσικά και υπάρχουν
μηχανισμοί στο ελεύθερο διεθνές εμπόριο, που δεν θα επέτρεπαν ποτέ να συμβεί
αυτό. Τους περιγράφω πιο αναλυτικά εδώ
επειδή
είναι αρκετά απλό όμως, να το περιγράψω με δυο λόγια. Όταν οι Κινέζοι παραγωγοί
πουλάνε κάτι στις ΗΠΑ, θα λάβουν δολάρια. Γιατί οι Αμερικανοί δεν έχουν να τους
δώσουν κινέζικο νόμισμα. Με αυτά τα δολάρια το μόνο που μπορούν να κάνουν,
είναι είτε να τα χρησιμοποιήσουν για να κάνουν μία ισόποση αγορά από τις ΗΠΑ, ή
θα θελήσουν να τα χρησιμοποιήσουν για να αγοράσουν κάτι στην Κίνα. Στην Κίνα
όμως δεν θα τα θέλει κανείς, εκτός και σκοπεύει να αγοράσει κάτι από τις ΗΠΑ.
Άρα θα πρέπει ο Κινέζος να βρει έναν άλλο Κινέζο, που να θέλει να αγοράσει κάτι
από τις ΗΠΑ, να του δώσει τα δολάρια, να πάρει ρεν μιν πι, να αγοράσει κάτι
στην Κίνα. Και ο άλλος Κινέζος που πήρε τα δολάρια, θα αγοράσει αυτό που θέλει
από τις ΗΠΑ. Και στις δύο περιπτώσεις θα γίνει μία ισόποση αγορά στις ΗΠΑ και
άρα δε θα υπάρξει έλλειμμα και πλεόνασμα στις δύο χώρες.
Στην
πραγματική οικονομία αυτό θα εκφραστεί μέσω της συναλλαγματικής ισοτιμίας.
Εφόσον οι Κινέζοι δεν θα βρίσκουν εμπορεύματα στις ΗΠΑ για να πληρωθούν για τις
πωλήσεις τους (πληρώντας γι'αυτά με τα δολάρια που απέκτησαν από τις πωλήσεις
στους Αμερικάνους), δε θα είναι διατεθημένοι να πουλάνε στους Αμερικανούς. Και
άρα δε θα θέλουν δολάρια. Ενώ οι Αμερικανοί που θέλουν τα Κινεζικά προιόντα, θα
θέλουν να προμηθευτούν ρεν μιν πι. Άρα θα υπάρχει μεγαλύτερη ζήτηση για
κινέζικο νόμισμα απ'ότι για δολάριο, και αυτό θα οδηγήσει σε άνοδο της τιμής
(συναλλαγματικής ισοτιμίας) του ρεν μιν πι έναντι του δολαρίου. Άρα τα κινεζικά
προιόντα θα γίνουν πιο ακριβά για τους Αμερικανούς, που ή θα αναγκαστούν να τα
παράγουν στις ΗΠΑ, ή θα σταματήσουν να καταναλώνουν τα κινέζικα. Ή επειδή θα
γίνουν πιο φτηνά τα αμερικανικά προιόντα, θα γίνουν πιο ελκυστικά για τους
κινέζους. Σε όλες τις περιτπώσεις πάντως, το ελεύθερο διεθνές εμπόριο δε θα
αφήσει να δημιουργηθούν μεγάλα πλεονάσματα και ελλείμματα.
Να
προσθέσω ότι το δολάριο (και το Ευρώ βέβαια) έχει την ιδιαιτερότητα να είναι το
νόμισμα της μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο, και άρα κάποιος κινέζος μπορεί
να θέλει να κρατάει δολάρια και χωρίς να σκοπεύει να αγοράσει κάτι. Γιατί απλά
το θεωρεί πιο ασφαλές. Χωρίς να μεσολαβήσουν όμως οι κυβερνήσεις, αυτό δε
μπορεί να οδηγήσει στα τερατώδη πλεονάσματα (Κίνα) και ελλείμματα (ΗΠΑ) που
δημιουργήθηκαν.
Άρα
στο νησί των ψαράδων που περιέγραψα πριν, αυτός ο βομβαρδισμός πλούτου δε θα
μπορούσε να είχε συμβεί. Γιατί απλά οι ψαράδες του νησιού δεν είχαν να
προσφέρουν κάτι σε αντάλλαγμα. Και άρα αφού αυτός ο βομβαρδισμός πλούτου δε θα
είχε συμβεί, οι ψαράδες θα είχαν το νου τους να πιάνουν κανένα ψάρι και όχι να
μεγαλώνουν τις καλύβες τους. Λόγω όμως της κρατικής παρέμβασης (ΗΠΑ και Κϊνα),
οι μηχανισμοί της ελεύθερης αγοράς και του ελεύθερου εμπορίου δεν λειτούργησαν
όπως θα εξηγήσω παρακάτω. Άρα σε αυτό σημείο συναντάμε
τις πρώτες κρατικές (ΗΠΑ και Κίνα) παρεμβάσεις που έπαιξαν καίριο ρόλο στη
διαμόρφωση της φούσκας των ακινήτων στις ΗΠΑ. Οι κρατικές παρεμβάσεις δηλαδή
που επέτρεψαν την παρατεταμένη ροή πλούτου από την Κίνα και άλλες χώρες προς
τις ΗΠΑ.
Να περιγράψω πως τα δύο κράτη παρενέβαιναν για να συνεχιστεί αυτή η
τεράστια ροή πλούτου από την Κίνα προς τις ΗΠΑ.
Το
Κινεζικό κράτος, τύπωνε νέο χρήμα, ρεν μιν πι, και το δάνειζε στις ΗΠΑ. Αγόραζε
δηλαδή ομόλογα Αμερικανικού Δημοσίου ή και άλλες μορφές τοποθετήσεων. Έτσι την
άνοδο στην τιμή του κινεζικού νομίσματος που προκαλούσε η μεγάλη ζήτηση
κινεζικών προιόντων από τις ΗΠΑ, την ανέστρεφε με μεγάλη ζήτηση δολαριακών
ομολόγων το Κινεζικό κράτος. Οι Αμερικάνοι δηλαδή ζητούσαν ρεν μιν πι, για να
κάνουν εισαγωγές προιόντων από την Κίνα, και η Κινεζική κυβέρνηση ζητούσε
δολάρια για να αγοράσει ομόλογα Αμερικανικού δημοσίου.
Έτσι η τιμή του κινεζικού νομίσματος συντηρούνταν σε τεχνητά χαμηλά επίπεδα,
σπρώνχοντας τις κινεζικές εξαγωγές. Αυτή είναι η πρώτη μορφή σκληρού κρατικού
παρεμβατισμού που συναντάμε και που έπαιξε μεγάλο ρόλο στην κρίση. Η
Κίνα (και άλλες χώρες ) χρησιμοποιουσε κι άλλες πολιτικές για να το πετύχει
αυτό, αλλά δεν έχει νόημα να μπω σε παραπάνω λεπτομέρεια. Το θέμα είναι ότι
κρατούσε τις εξαγωγές τις πιο ανταγωνιστικές απ'όσο δικαιολογούσε η ελεύθερη
οικονομία.
Αυτό
βέβαια ήταν εν γνώση της Αμερικής. Τέτοιες παρεμβατικές πολιτικές άλλωστε
χρειάζονται δύο μέρη για να έχουν αποτέλεσμα. Γιατί αν δεν συναινούσαν και οι
ΗΠΑ θα συνέβαινε το εξής. Αυτή η τεράστια και για χρόνια ροή ξένων προιόντων από
την Κϊνα, (και άλλες χώρες), θα είχε σαν συνέπεια την απώλεια θέσεων εργασίας
στις ΗΠΑ. Αν λοιπόν αφηνόταν το πράγμα στην αγορά, οι Αμερικανοί πολίτες δε θα
μπορούσαν να συνεχίσουν να απορροφούν για τόσα χρόνια αυτές τις ποσότητες
πλούτου. Γιατί μειώνονταν οι θέσεις εργασίας από τις εισαγωγές, και άρα το
εισόδημα τους. Προκειμένου λοιπόν να μπορούν να συνεχίσουν να απορροφούν αυτές
τις τεράστιες εισροές ξένου πλούτου, οι ΗΠΑ προχώρησαν μέσω της κεντρικής τους
τράπεζας σε μία τεράστια πιστωτική επέκταση. Σε αυτό το
σημείο συναντάμε τη δεύτερη καθοριστική κρατική παρέμβαση που έπαιξε ρόλο στην
κρίση. Η πρώτη ήταν από τις εξαγωγικές χώρες. Η δεύτερη είναι από τις χώρες
εισαγωγής. Τις ΗΠΑ δηλαδή και την ΕΕ. Την χρήση δηλαδή της νομισματικής
πολιτικής των ΗΠΑ (και της ΕΕ), προκειμένου να μπορούν να συνεχίσουν να
απορροφούν οι Αμερικανοί πολίτες τους τόνους ξένου πλούτου που έπεφταν στην
χώρα και που τροφοδοτούνταν με δανεικά (και αγύριστα προς τους κινέζους)
Τροφοδότησαν
δηλαδή την αγορά με τεράστιες ποσότητες χρήματος (δανείων), που είχε και σαν
συνέπεια να πιεστούν πολύ χαμηλά τα επιτόκια δανεισμού. Τα επιτόκια δανεισμού
αν αφεθούν στην αγορά, εκφράζουν την δυσκολία που συναντά κάποιος να
προμηθευτεί δανεικό χρήμα. Αν το κράτος βομβαρδίζει την αγορά με χρήμα και
δάνεια, η τιμή του χρήματος (το επιτόκιο) πέφτει. Αφού είναι εύκολο κάπιος να
προμηθευτεί δανεικό χρήμα. Μπορεί κάποιος να μπερδευτεί και να σκεφτεί "μα
τόσο εύκολο είναι να δημιουργήσεις πλούτο? ". Απλά τυπώνοντας χρήμα και
κάνοντας πιστωτική επέκταση? Όχι βέβαια. Και να δανειστω ένα παράδειγμα να
εξηγήσω τι εννοώ.
Σκεφτείτε
μία οικονομία με τρία άτομα μόνο. Έναν φούρναρη και δύο κατασκευαστές
κατοικιών. Το μόνο προιόν στην οικονομία είναι οι φραντζόλες που κοστίζουν ένα
δολάριο η μία, και οι κατοικίες. Ο φούρναρης φτιάχνει 14 φραντζόλες την
βδομάδα. Κάθε άτομο χρειάζεται 7 φραντζόλες την εβδομάδα για να συντηρηθεί. Ο
φούρναρης λοιπόν έχει 7 φραντζόλες για να συντηρηθεί, και του μένουν άλλες 7 να
πουλήσει ή να ανταλλάξει σιγά σιγά με μία κατοικία. Άρα θέλει να μαζέψει
χρήματα για να αγοράσει κάποια στιγμή μία κατοικία. Πουλάει λοιπόν τις
αποταμιεύσεις του (τις 7 φραντζόλες δηλαδή) και καταθέτει στην τράπεζα τα 7
ευρώ.
Η
τράπεζα λοιπόν δίνει στον ένα κατασκευαστή δάνειο τα 7 ευρώ που είναι οι
αποταμιεύσεις του φούρναρη, και στον άλλο κάνει μία πιστωτική επέκταση και του
δίνει κι αυτουνού άλλα 7 ευρώ. Που δεν ήταν όμως αποταμιεύσεις κάποιου. Ήταν
αέρας κοπανιστός. Ήταν φρεσκοτυπωμένο χρήμα. Οι κατασκευαστές χρησιμοποιούν τα
χρήματα για να αγοράσουν ψωμί, να συντηρηθούν μέχρι να τελειώσουν τις οικοδομές
τους. Όταν όμως πάνε να αγοράσουν ψωμί, διαπιστώνουν ότι υπάρχει ψωμί μόνο για
τον ένα. 7 φραντζόλες. Όσες δηλαδή είναι οι αποταμιεύσεις της πραγματικής
οικονομίας. Θα χτυπήσουν την τιμή της φραντζόλας θα την κάνουν πιο ακριβή, αλλά
δε θα αυξηθούν οι φραντζόλες. Άρα ο μηχανισμός της ελεύθερης οικονομίας, θα
δώσει σήμα στον ένα κατασκευαστή να στραφεί στην παραγωγή ψωμιού γιατί εκεί
είναι η πραγματική ανάγκη της κοινωνίας. Αυτό δε θα συμβεί τόσο απλά, θα συμβεί
όμως. Άρα η αύξηση του χρήματος μέσω φρεσκοτυπωμένου χρήματος, ή μέσω
πιστωτικής επέκτασης δεν αποδίδει αν δεν πέφτει και πραγματικός καινούργιος
πλούτος στην οικονομία. Τις τιμές θα ανεβάσει και μπορεί να σου καταστρέψει και
το νόμισμα αν το παρακάνεις (υπερπληθωρισμός).
Στην
περίπτωση όμως της Αμερικής δεν έγινε αυτό. Υπήρχαν άλλες 7 φραντζόλες που
έπεφταν από τον ουρανό. Από την Κίνα για την ακρίβεια. Στην πιστωτική επέκταση
της Αμερικής δηλαδή, αντιστοιχούσε καινούργιος πλούτος που έπεφτε από την Κίνα
και άλλες χώρες. Και έτσι και οι δύο κατασκευαστές, όταν πήγαιναν να αγοράσουν
ψωμί, έβρισκαν και οι
δύο τις ποσότητες που ήθελαν. Μπορούσαν λοιπόν να ασχοληθούν με την κατασκευή
κατοικιών και οι δύο. Παρόλο που η ανάγκη για ψωμί είναι μεγαλύτερη από την
ανάγκη για κατοικία. Είναι σαν να λέμε, ότι οι ψαράδες στο νησί, άφηναν το
ψάρεμα, και άρχιζαν να καταπιάνονται με την επέκταση των καλυβών τους. Αυτό δεν
είναι πολύ λογικό. Θα οδηγήσει σε ανισορροπίες και κάποια στιγμή θα διορθωθεί
με ύφεση.
Άρα.
Μέχρι εδώ έχω περιγράψει δύο κρατικές παρεμβάσεις, χωρίς τις οποίες δεν θα
είχαμε φτάσει στην φούσκα των ακινήτων. Παρεμβάσεις που δεν έχουν καμία σχέση
με την ελεύθερη οικονομία. Μία της Κϊνας και άλλων χωρών, με τη μορφή της
σκόπιμης και παραπάνω απ'όσο δικαιολογούσαν τα οικονομικά θεμελιώδη ενίσχυσης
των εξαγωγών τους. Και μία των ΗΠΑ με τη μορφή της νομισματικής και πιστωτικής
επέκτασης, ώστε να μπορούν να αποροφούν αυτές τις εξαγωγές και να παρασιτούν
εις βάρος άλλων χωρών. Ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Κίνα ήταν χαζές. Και οι δύο
εξυπηρετούσαν τις σκοπιμότητες τους. Ήξεραν πολύ καλά τι έκαναν και θα το
σχολιάσω παρακάτω. Πριν όμως υπάρχει και ένα τρίτο θέμα.
Τα όσα
είπα μέχρι εδώ, δείχνουν ότι η μαζική εισροή ξένου πλούτου στις ΗΠΑ, ήταν θέμα
κυβερνητικών πολιτικών. Των ΗΠΑ, και των χωρών που έστελναν αυτόν τον πλούτο
στις ΗΠΑ. Δεν είχε σε τίποτα να κάνει με τις δυνάμεις τις ελεύθερης οικονομίας.
Αυτό δε σημαίνει ότι έπρεπε σώνει και καλά να δημιουργηθεί η φούσκα στα
ακίνητα. Θα μπορούσε πχ να δημιουργηθεί φούσκα στις μετοχές (όπως έγινε εν
μέρει), φούσκα στα αυτοκίνητα, ή ξέρω κι εγώ που αλλού. Ότι κάπου θα
εκδηλωνόταν όμως, κάπου θα εκδηλωνόταν. Όταν τα κράτη δημιουργούν τέτοιες
ανισοροπίες κάπου θα σου χτυπήσουν. Αλλά θέλω να εξηγήσω λίγο, γιατί η φούσκα
εκδηλώθηκε με πολύ έντονο τρόπο στα ακίνητα.
Υπάρχουν
πάρα πολλοί λόγοι που η φούσκα εκδηλώθηκε με πολύ έντονο τρόπο στα ακίνητα. Θα
περιγράψω κάποιους.
Ένας
λόγος, είναι ότι τα πολύ χαμηλά επιτόκια (λόγω της αύξησης του χρήματος και των
δανείων), κάνουν την αγορά κατοικίας πιο προσιτή για όλους. Με επιτόκιο 2% πχ η
δόση είναι 500 ευρώ, με επιτόκιο 7% η δόση είναι 900 ευρώ (λέμε τώρα). Άρα θα
υπάρξουν πολλοί που θα επιδιώξουν να αποκτήσουν κατοικία, και που δεν θα το
επεδίωκαν αν τα επιτόκια βρίσκονταν στο πραγματικό τους επίπεδο. Αν δεν είχε
υπάρξη δηλαδή η πιστωτική επέκταση. Αυτό σπρώχνει τη ζήτηση για κατοικίες προς
τα πάνω. Όπως και τις τιμές.
Ένας άλλος λόγος είναι ότι με τα πολύ χαμηλά επιτόκια που προκάλεσε η
αύξηση του χρήματος και των δανείων, τα επιτόκια των καταθέσεων έπεσαν σχεδόν
στο μηδέν τα εκατό. Αυτό κάνει τις τραπεζικές καταθέσεις να μην είναι καθόλου
δελεαστικές για τους αποταμιευτές. Έτσι πολλοί άνθρωποι, αντί να τοποθετήσουν
τις αποταμιεύσεις τους σε τραπεζικούς λογαριασμούς, προτιμούσαν να αγοράσουν
ακίνητα, με σκοπό να τα πουλήσουν σε καλύτερη τιμή και να πετύχουν μεγαλύτερες
αποδόσεις. Στην απόφαση τους αυτή έπαιζε ρόλο και η συνεχής άνοδο στις τιμές
των ακινήτων που παρατηρούσαν, και που τα έκανε να μοιάζουν με σίγουρη λύση.
Και αυτοί έσπρωχναν τη ζήτηση και τις τιμές προς τα πάνω.
Ένας
άλλος πάρα πολύ βασικός λόγος, είναι ότι ανέκαθεν στις ΗΠΑ, το πολιτικό σύστημα
είχε μανία με την ιδιοκατοίκηση. Οι μεν αριστεροί γιατί το θεωρούν δίκαιο, οι
δε δεξιοί γιατί θεωρούν ότι η μεγαλύτερη ιδιοκτησία ενισχύει την αστική
δημοκρατία. Και τα δυο έχουν κάποια βάση. Το θέμα βέβαια είναι κατά πόσο η
μεγαλύτερη ιδιοκατοίκηση συμβαδίζει με τα δεδεμένα της οικονομίας. Στο
παράδειγμα των ψαράδων δηλαδή, το να αφήσουν οι ψαράδες το ψάρεμα και να το
ρίξουν στην κατασκευή καλύβας δε φαίνεται πολύ έξυπνη ιδέα.
Είναι
τόσα πολλά τα παραδείγματα που δείχνουν πως το αμερικανικό κράτος, είτε υπό
δημοκρατική είτε υπό ρεπουμπλικάνικη δίοικηση, κατηύθυνε πόρους προς την
κατοικία, που μου είναι πολύ δύσκολο να τα περιγράψω. Θέλει ώρες. Ενδεικτικά να
αναφέρω όμως μερικά πράγματα.
Βασικό
ρόλο στην φούσκα έπαιξε η τιτλοποίηση των στεγαστικών δανείων. Η τιτλοποίηση
είναι το εξής. Δίνει μία τράπεζα ένα στεγαστικό δάνειο, και στη συνέχεια το
κόβει σε κομμάτια και το πουλάει. Πχ δίνει δέκα δάνεια, κόβει το κάθε δάνειο σε
10 κομμάτια, και φτιάχνει 10 καινούργια χρεόγραφα (ομόλογα), όπου το καθένα
έχει μέσα το ένα δέκατο κάθε δανείου. Εγώ δηλαδή έχω ένα ομόλογο, που έχει το
ένα δέκατο του δανείου του Κώστα, το ένα δέκατο του δανείου της Σούλας, κ.ο.κ.
Αυτό μειώνει το ρίσκο, γιατί δεν είναι μόνο 10 τα άτομα στο ομόλογο, αλλά
πολλοί περισσότερα. Και άρα η λογική λέει ότι δεν θα συμβεί κάτι κακό σε όλους
τους δανειολήπτες μαζί. Και αν κάτι συμβεί σε κάποιον, θα είναι τόσο μικρό
κομμάτι του ομολόγου μου, που δε θα με επηρεάσει σχεδόν καθόλου. Αυτό ισχύει.
Δεν ισχύει μόνο στην περίπτωση που μία αγορά καταρρέει συνολικά. Όπως έγινε μετά
το 2008.
Το
θέμα όμως στην κουβέντα μας δεν είναι αυτό. Είναι ότι με την τιτλοποίηση, ήταν πολύ πιο εύκολο να
διοχετεύεται ρευστότητα στην αγορά κατοικίας. Η τράπεζα έδινε το δάνειο στον
δανειολήπτη, μετά το τιτλοποιούσε (το έκανε χρεόγραφα δηλαδή), το πουλούσε, και
δεν χρειαζόταν να περιμένει 30 χρόνια για να πάρει πίσω τα χρήματα της. Έπαιρνε
τα χρήματα της πίσω αμέσως, και έδινε καινούργιο δάνειο. Η τιτλοποίηση, χωρίς
να λέω ότι είναι κακή σαν ιδέα, έφερνε τρομακτική ρευστότητα στην κατασκευή ακινήτων.
Αν
βέβαια δεν υπήρχαν τα προηγούμενα που ανέφερα, η τεράστια εισροή πλούτου από
τις φτωχές κυρίως χώρες (πχ Κίνα), και η επιθετική νομισματική και πιστωτική
πολιτική των ΗΠΑ (πχ πολύ χαμηλά επιτόκια και εύκολος δανεισμός), η τιτλοποίηση
δε θα μπορούσε να δημιουργησει καμία φούσκα. Γιατί όπως είπα στο παράδειγμα
πριν, όταν θα πήγαινε ο κατασκευαστής να αγοράσει με τα δανεικά φραντζόλες, δε
θα υπήρχαν φραντζόλες, και άρα θα σταματούσε την κατασκευή του ακινήτου και θα
στρεφόταν στην παραγωγή ψωμιού. Ενώ τώρα υπήρχε το ψωμί άφθονο, υπήρχε το
κεφάλαιο άφθονο, υπήρχαν τα κίνητρα από το κράτος, και απλά η τιτλοποίηση
βοηθούσε να πέφτει άπλετη ρευστότητα στον τομέα της ανέγερσης κατοικιών. Τα
έφερνε από άλλους τομείς στην κατοικία. Αν δεν ήταν η κατοικία βέβαια θα ήταν
κάτι άλλο. Άρα η τιτλοποίηση δεν φταίει για την κρίση. Φταίει ως ένα βαθμό για
το ότι εκδηλώθηκε στα ακίνητα. Αν δεν ήταν τα ακίνητα θα ήταν κάτι άλλο.
Λέω τα
έφερνε από άλλους τομείς στην κατοικία, γιατί όλος αυτός ο πλούτος κάπου θα
πήγαινε. Αν τώρα στην Ελλάδα αρχίσουν να μας βομβαρδίζουν με πλούτο (όπως
έγινε), θα χάσουμε τη μπάλα. Αν αρχίσουν να μας πετάνε από τον ουρανό καγιέν,
τσιμέντα, υφάσματα, ντομάτες κτλ κτλ, για να τα απορροφήσουμε, θα πρέπει να
αρχίσουμε να αγοράζουμε περισσότερα αυτοκίνητα, να χτίζουμε περισσότερα σπίτια,
να τρώμε περισσότερο κτλ κτλ.
Θα πει
κάποιος μα γιατί να μην χρησιμοποιήσουμε αυτό τον πλούτο για να δημιουργήσουμε
παραγωγικές επενδύσεις? Στην περίπτωση της Ελλάδας ο λόγος είναι ότι οι
σοσιαλιστικές κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών διέλυσαν την
ανταγωνιστικότητα της χώρας, ανεβάζοντας τεχνητά το επίπεδο ζωής (με δανεικά),
και δημιουργώντας ένα γραφειοκρατικό μηχανισμό που εξυπηρετούσε τον εαυτό του
και όχι τις επενδύσεις. Έγινε δηλαδή η Ελλάδα χώρα κατανάλωσης και όχι
επένδυσης. Μόνο για τους κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες ήταν δελεαστικός
προορισμός η Ελλάδα, ή τέλος πάντων για τους επιχειρηματίες που τα είχαν καλά
με το κράτος. Για τις ΗΠΑ είναι άλλη ιστορία. Οι ΗΠΑ το έκαναν για άλλους
λόγους και θα το σχολιάσω παρακάτω. Αν, και στην περίπτωση της Ελλάδας, όπως
και στην Αμερική, δόθηκαν μεγάλα κίνητρα για να διοχετευτούν πόροι προς την
κατοικία. Τέλος πάντων. Άλλο κεφάλαιο η Ελλάδα. Πίσω στην τιτλοποίηση.
Πρωτεργάτες
λοιπόν στην τιτλοποίηση, ήταν επί χρόνια δύο πρωην κρατικές επιχειρήσεις (fannie mae kai freddie mac). Οι οποίες αργότερα
ιδιωτικοποιήθηκαν. Τις ιδιωτικοποιήσαν για να τις ξεφορτωθούν από τα στοιχεία
των κρατικών οικονομικών στοιχείων (ισολογισμών, προυπολογισμών κτλ) τα ποσά
τους. Όχι για κανέναν άλλο λόγο. Εξακολούθησε το κράτος να εκλέγει μέλη στο
διοικητικό συμβούλιο, και εξακολούθησε να εγγυάται έμμεσα για τις δύο αυτές
εταιρείες. Όλοι ήξεραν δηλαδή ότι αν χρεοκοπούσαν θα αναλάμβανε το αμερικανικό
δημόσιο. Όπως και έγινε όταν χρεοκόπησαν. Οι δύο αυτές εταιρείες λοιπόν έκαναν
το εξής. Αγόραζαν τιτλοποιημένα δάνεια από τις τράπεζες, και τα πουλούσαν σε
επενδυτές. Πολλά τα κρατούσαν κιόλας. Χρέωναν μάλιστα ένα μικρό ποσοστό και
εγγυώνταν τον πιστωτικό κίνδυνο. Το οποίο σημαίνει το εξής.
Σας
πουλάει εσάς ένα ομόλογο, το οποίο έχει μέσα το δάνειο μου και άλλα πολλά
δάνεια. Τα έσοδα του ομολόγου είναι οι πληρωμές μου, και οι πληρωμές των άλλων
δανειοληπτών. Η εξασφάλιση που είχαν αυτές οι ημικρατικές εταιρείες ήταν οι
υποθήκες. Εσείς που το αγοράζατε δεν χρειαζόταν να ανησυχείτε για τον πιστωτικό
κίνδυνο. Την περίπτωση δηλαδή του να σταματήσω εγώ να σας πληρώνω. Έναντι
κάποιου τιμήματος αναλάμβαναν αυτόν τον κίνδυνο οι εταιρείες αυτές. Με εγγύηση
ουσιαστικά του Αμερικανικού δημοσίου.
Οι
οποίες για να αγοράσουν αυτά τα ομόλογα δανείζονταν χρήματα από τις αγορές. Οι
αγορές ξέροντας ότι γι'αυτές τις εταιρείς εγγυόταν το αμερικανικό δημόσιο,
δάνειζαν με πολύ χαμηλά επιτόκια. Ήταν δηλαδή αυτές οι εταιρείς ένας τεράστιος
σωλήνας παροχής ρευστότητας στην αγορά κατοικίας. Εσείς δηλαδή που δανείζατε
χρήματα σε αυτές τις εταιρείς, για να χρηματοδοτήσουν στεγαστικά δάνεια, δεν
ενδιαφερόσασταν για την ποιότητα των δανείων. Εσάς τα δανεικά σας ήταν
εγγυημένα από το Αμερικανικό δημόσιο. Ο άλλος πάλι που αγόραζε το ομόλογο, δεν
ενδιαφερόταν για την ποιότητα του δανείου, γιατί ο πιστωτικός κίνδυνος είχε
μεταφερθεί έναντι τιμήματος στις εταιρείς αυτές. Και άρα εγγυόταν το
αμερικανικό δημόσιο.
Το
παράδειγμα τους ακολούθησαν φυσικά και ιδιωτικές εταιρείες. Οι ιδιωτικές
εταιρείς (πχ Lehman Brothers) μη μπορώντας να συναγωνιστούν αυτές τις
ημικρατικές εταιρείες, λόγω της κρατικής στήριξης που λάμβαναν (κυρίως την
εγγύηση που απολάμβαναν από το αμερικανικό δημόσιο), στρέφονταν σε πιο υψηλού
κινδύνου δάνεια, στα οποία δε μπορούσαν να συμμετάσχουν οι ημικρατικές αυτές
εταιρείες. Κανείς δεν τις σταμάτησε βέβαια, γιατί ήταν μία επιπλέον παροχή
ρευστότητας στην αγορά κατοικίας. Και όταν άρχιζαν να λιγοστεύουν οι καλοί
δανειολήπτες, υπήρχε πίεση να δοθούν δάνεια και σε χαμηλότερης πιστοληπτικής
ικανότητας δανειολήπτες. To
πολιτικό κατεστημένο των ΗΠΑ, ήταν απόλυτα σύμφωνο σε αυτό. Αύξηση της
ιδιωκατοίκησης. Να ξαναπώ όμως ότι η τιτλοποίηση είναι
στο δεύτερο επίπεδο αιτιών για την κρίση. Δίνω έμφαση γιατί και σε αυτό έπαιξε
τεράστιο ρόλο το Αμερικανικό δημόσιο.
Να
προσθέσω επίσης, ότι σε πολλές περιπτώσεις οι κυβερνητικές πολιτικές πίεζαν τα
πστωτικά ιδρύματα να δίνουν ένα σημαντικό ποσοστό των δάνειων τους, σε χαμηλής
φερεγγυότητας φτωχά άτομα. Οι μεν (αριστεροί) πάλι για λόγους κοινωνικής
δικαιοσύνης, οι δε (δεξιοί) για ενίσχυση της αστικής δημοκρατίας. Και ο Άνταμ
Σμιθ να πάει να κουρεύεται.
Δε θα
συνεχίσω να περιγράφω άλλο την πίεση που ασκούσαν οι αμερικανικές κυβερνητικές
πολιτικές προκειμένουν να διοχετευτούν πόροι στην αγορά κατοικίας.. Είναι τόσο
πολλοί οι τρόποι με τους οποίους το έκαναν, που θέλει μέρες και μέρες να
ασχολείσαι με αυτό. Και όταν ο θείος Σαμ (ΗΠΑ) δείχνει προς την κατοικία, και
κουνάει το δάχτυλο, οι πόροι θα πάνε εκεί. Και εκεί μάλλον. Άρα εδώ είναι η τρίτη μορφή σημαντικής κρατικής παρέμβασης
που συνετέλεσε στην κρίση. Η απόλυτη αφοσίωση δηλαδή σύσωμου του αμερικανικού
κόσμου, να σπρώξει πόρους προς την κατοικία.
Άρα. Τρεις είναι κατά τη γνώμη μου οι βασικοί
λόγοι της κρίσης. Η εισροή τεράστιων ποσοτήτων πλούτου από τις αναπτυσόμενες
(Κίνα κτλ) χώρες στις αναπτυγμένες (ΗΠΑ και πολλά ισχύουν και για την ΕΕ). Αυτό
έγινε με δύο τρόπους. Με την εφαρμογή οικονομικών πολιτικών στο εσωτερικό της
Κϊνας και άλλων εξαγωγικών χωρών, ώστε να εξακολουθήσουν να έχουν μεγάλα
εμπορικά πλεονάσματα. Με την εφαρμογή οικονομικών πολιτικών στο εσωτερικό των
ΗΠΑ και της ΕΕ ώστε να μπορούν να απορροφούν τα πλεονάσματα των χωρών αυτών
συστηματικά. Και τρίτον με την μανία (χωρίς να λέω ότι είναι λάνθασμένη) των
κυβερνήσεων των ΗΠΑ για όλο και μεγαλύτερη κατασκευή κατοικιών, για όλο και
μεγαλύτερη ιδιοκατοίκηση. Οι δύο πρώτες όμως βασικότερες. Γιατί και να μην
ενθάρρυνε το πολιτικό σύστημα την αγορά κατοικίας, θα έσκαγε η κρίση κάπου
αλλού.
Μπορεί
τώρα να σου πει ο κάθε πικραμένος την κάθε δικαιολογία του κώλου. Πχ ότι οι
εταιρείες που αξιολογούσαν την πιστοληπτική ικανότητα των τοξικών ομολόγων ήταν
διεφθαρμένες. Μα λέμε ότι αν δεν είχε εισρεύσει όλος αυτός ο πλούτος στις ΗΠΑ,
αν δεν ήταν τα επιτόκια τόσο χαμηλά και τα δάνεια τόσο εύκολα, και αν δεν
έστρεφαν οι Αμερικανικές κυβερνήσεις με πάθος πόρους προς τις κατοικίες, δε θα
είχε καμία σημασία αυτό. Και ο Ρωχάμης να ήταν ο πρόεδρος σε αυτές τις
εταιρείς, τα ποσά θα ήταν πολύ μικρά για να προκαλέσουν παγκόσμια κρίση. Πρέπει
δηλαδή να επικεντρωνόμαστε στις πρωτογεννείς αιτίες της κρίσης. Μετά από αυτό
το επίπεδο, υπάρχει σίγουρα και ένα δεύτερο και ένα τρίτο κ.ο.κ. επίπεδο λαθών.
Αν δεν υπήρχε όμως το πρώτο επίπεδο δε θα υπήρχε το δεύτερο κ.ο.κ. Άρα εμας μας
ενδιαφέρει το πρώτο επίπεδο.
Άλλοι
πάλι λένε έφταιγε η απληστία. Λες κι εγώ αν δεν έχω πρόσβαση σε εύκολο
δανεισμό, και αν αυτός ο δανεισμός δεν υποστηρίζεται από εισροή ξένου πλούτου
(Κίνα), θα μπορέσω όσο άπληστος και να είμαι να χτυπάω τις τιμές των ακινήτων.
Για ψάρεμα θα πάω λέμε. Το ότι εγώ μπορεί να είμαι άπληστος δεν είναι κακό.
Μπορεί να με οδηγήσει σε κέρδη, μπορεί και σε οικονομική καταστροφή. Δε θα με
οδηγήσει όμως στο να πιέσω την τιμή ενός ακινήτου πάνω από την αξία του, αν δεν
έχουν προηγηθεί λανθασμένες κυβερνητικές πολιτικές.
Το
άλλο θέμα που έχει μεγάλο ενδιαφέρον σε σχέση με την κρίση είναι η εξής
ερώτηση. Μα δεν το έβλεπαν οι χώρες (ΗΠΑ, Κίνα και σία) αυτό? Δεν έβλεπαν ότι
αυτό οδηγούσε σε κρίση? Η απάντηση είναι ότι φυσικά και το έβλεπαν. Ας το
πάρουμε με τη σειρά. Να πω βέβαια ότι είναι θράσος μου που το θίγω αυτό το
ερώτημα γιατί μπορείς να το δεις από χίλιες δυο πλευρές. Αλλά κάποια πράγματα
νομίζω ότι μπορώ να τα θίξω.
Οι
Αμερικανοί πρώτα. Τι θα έπρεπε να κάνουν οι Αμερικανοί? Να σταματήσουν τους Κινέζους
από το να τους βομβαρδίζουν με πλούτο? Πόσο εύκολο είναι αυτό? Αν πω εγώ σε
κάποιον από σας να αρχίσω να τον βομβαρδίζω με ρούχα, φαγητά, αυτοκίνητα,
μπετόν, και όλα τα καλά, και εσείς να μου κόβεται επιταγές από το μπλοκ σας πως
θα σας φανεί? Και τα μπλοκ των επιταγών σας να τα φτιάχνεται μόνοι σας. Να
έχετε εσείς το μηχάνημα. Όπως έχουν οι Αμερικανοί το δολαριο. Και εσείς να το
ξέρετε αυτό. Να είναι μέσα στη συμφωνία. Θα σας χαλάσει? Δε νομίζω ατιμούληδες.
Οι
Αμερικανοί έφτιαξαν ένα τεράστιο στοκ από κατοικίες με ξένα λεφτά. Και άσχετα
αν υπάρχει κρίση τώρα, η σχετική τιμή της κατοικίας σε σχέση με τα άλλα αγαθά
(όχι η νομισματική της) θα είναι πολύ χαμηλότερη, αφού υπάρχει ένα πολύ
μεγάλύτερο στοκ κατοικιών. Άρα πολλοί περισσότεροι αμερικανοί θα μπορούν να
έχουν ιδιόκτητο σπίτι. Αυτό αν το δεις αριστερόστροφα είναι πιο δίκαιο, αν το
δεις δεξιόστροφα ενισχύει την αστική δημοκρατία. Και για τους μεν και για τους
δε καλό είναι λοιπόν. Και όλο αυτό το στοκ φτιάχτηκε με ξένα λεφτά. Που δε θα
επιστραφούν ποτέ. Θα πληρωθούν με φρεσκοτυπωμένο δολάριο. Δολλάρια θα δώσουν οι
Αμερικανοί, όχι ψάρια.
Ταυτόχρονα
οι Κινέζοι χρηματοδότησαν τους πολέμους των Αμερικανών. Αν δεν υπήρχε όλος
αυτός ο ξένος πλούτος να εισρέει στις ΗΠΑ θα είχαν τη δύναμη να χρηματοδοτήσουν
τους πολέμους τους? Δε ξέρω. Και δεν πέρασαν κι άσχημα κατά τα άλλα. Και τα
αυτοκινητάκια τους και τα όλα τους. Γιατί να το σταματήσεις αυτό? Πόσο εύκολο
είναι να το σταματήσεις αυτό? Πόσο σε συμφέρει να το σταματήσεις αυτό? Μπορεί
να υπάρχει κρίση, αλλά οι ηγέτες των κρατών οφείλουν να σκέφτονται
μακροπρόθεσμα. Όχι τι είναι καλό για τους πολίτες σήμερα δηλαδή, αλλά τι είναι
καλό για τη χώρα αύριο. Χωρίς να αποκλείω ότι μπορεί να μην τους βγει σε καλό.
Κουβέντα κάνουμε. Μάλλον μονόλογο κάνω.
Οι
Κινέζοι τώρα. Ούτε και σε αυτούς πήγε τόσο άσχημα. Σαν χώρα εννοώ. Γιατί εκεί
οι άνθρωποι δε μετράνε καθόλου. Έχουν κομμουνισμό. Την απόλυτη χούντα δηλαδή.
Σαν κράτος όμως, με το να ανέχονται αυτή την κατάσταση, οι Αμερικανοί μετέφεραν
πολλές γραμμές της παραγωγής τους εκεί. Τους έδωσαν τεχνογνωσία. Είναι δηλαδή
σαν να πω εγώ σε κάποιον από σας που δεν έχει να φάει, έλα κάνε μου αυτή τη
δουλειά και θα σου δώσω 2 πιάτα φαί. Να μου την κάνει τη δουλειά, και να του
δώσω ένα στο τέλος. Του την έφερα. Και τι θα είχε διαφορετικά? Τίποτα. Άρα κατά
κάποιο τρόπο κερδισμένος είναι. Απλά του έφαγα το ένα από τα δύο πιάτα όσο
ανήθικο κι είναι αυτό.
Επίσης,
η Κίνα έχει συσσωρεύσει τεράστιες ποσότητες αμερικανικού χρέους (ομολόγων). Αν
τους κάνει ένα φου, και το πετάξει στην αγορά για πούλημα (γιατί το ομολογο δεν
είσαι υποχρεωμένος να το κρατάς μέχρι τη λήξη του), θα ρίξει την τιμή του στα
τάρταρα, και θα κάνει την χρηματοδότηση των αμερικανικών ελλειμμάτων πολύ
ακριβότερη (υψηλότερα επιτόκια). Αυτό μπορεί να στείλει τις ΗΠΑ στη χρεοκοπία. Eνδεχομένως δηλαδή οι Κινέζοι να μπορούν να
στείλουν τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο σε χρεοκοπία. Αυτό αναβαθμίζει πολύ
τον ρόλο τους. Άστε που εξακολουθούν να χρηματοδοτούν τα ελλείμματα των ΗΠΑ. Η
Κίνα είναι όπως είπε η Χίλαρι Κλίντον, ο τραπεζίτης των ΗΠΑ.
Και
έχει ήδη καταστήσει το δικό της νόμισμα στην Ασία ισχυρό (και άρα θα μπορεί να
κάνει στους άλλους αυτό που έκαναν οι ΗΠΑ σε αυτήν). Αυτό το πέτυχε με τη
βοήθεια των Αμερικανών επιχειρηματιών που μετέφεραν στην Κίνα τεχνογωνσία και κεφάλαια.
Άρα είναι δύσκολο να πεις ποιος βγαίνει κερδισμένος, ποιος χαμένος, και πόσο.
Σίγουρα οι ισχυρές χώρες θα είναι πάντα νταβατζήδες. Αυτό πάντα ίσχυε και πάντα
θα ισχύει. Και πριν μας πείσουν οι Έλληνες κομμουνιστές ότι θα το αλλάξουν, να
πάνε να πείσουν την κομμουνιστική Κίνα να αφήνει τους πολίτες της να
χρησιμοποιούν το Google.
Γιατί δεν τους αφήνει.
Και οι
Κινέζοι έχουν πια τη δύναμη να μπορούν (και το κάνουν ήδη) να θέτουν ζήτημα για
ένα νέο παγκόσμιο νόμισμα που θα βασίζεται και στο δολάριο, και στο ευρώ, και
στο ρεν μιν πι και σε άλλα νομίσματα.
Τέλος πάντων όμως. Τέτοιου είδους αναλύσεις είναι δύσκολες, και εύκολα
κάνεις λάθος, να τα αφήσω και να γυρίσω στα εύκολα. Η κρίση λοιπόν δεν εχει
καμία σχέση με την ελεύθερη οικονομία του Άνταμ Σμιθ. Ο Άνταμ Σμιθ εμπλέκεται
στην κρίση με τον παρακάτω τρόπο μόνο. Το αόρατο χέρι του ήταν αυτό που μας
έδωσε το σκαμπίλι που φάγαμε το 2008. Και η φωνή του ήταν αυτή που ακούσαμε
μέσα μας το 2008 να λέει "δε νομίζετε ότι το έχετε παρακάνει ρε γουρούνια?”
.
Άρα θα πρέπει να μάθουμε στους κρατιστές να λένε το παρακάτω.
Η Αμερικανική οικονομία είναι μία μικτή
καπιταλιστική οικονομία. Μία καπιταλιστική δηλαδή οικονομία που συνδιάζει
στοιχεία έντονου κρατικού παρεμβατισμού και ελεύθερης οικονομίας. Η κρίση του
2008 λοιπόν είναι μία καπιταλιστική κρίση, που οφείλεται στο παρεμβατικό
κομμάτι του καπιταλισμού.
Νομίζουν δηλαδή ότι πήραν εκδίκηση για το 1989 και την πτώση του υπαρκτού,
ενώ στην πραγματικότητα γνώρισαν μία δεύτερη ήττα. Μετά την κατάρρευση το 1989
του τεράστιου κρατικού παρεμβατισμού, γνώρισαν και μία δεύτερη ήττα το 2008 του
πολύ μεγάλου κρατικού παρεμβατισμού που τα έκανε θάλασσα. Αυτό που αποδείχτηκε
το 2008, είναι ότι οι κρατιστές χωράνε στην πραγματική οικονομία, ακόμη
λιγότερο απ'όσο ήλπιζαν.
Τέλος πάντων, θα πρέπει να βρουν την αξιοπρέπεια τουλάχιστον, να αφήσουν
τον Άνταμ Σμιθ στην ησυχία του. Και είναι και συγχωρεμένος. Leave Adam
alone motha fuckers!!!!!
ΥΓ Στο παρακάτω link λέω κάποια πράγματα για το παραμυθάκι της μαρξιστικής κρίσης και καλά,
όπως μας την σερβίρουν οι Έλληνες σοσιαλιστές.
