Ο μύθος της Μαρξιστικής θεωρίας της υπεραξίας

Η μαρξιστική θεωρία της “υπεραξίας της εργασίας” (surplus value of labor), αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι της μαρξιστικής θεωρίας. Και σήμα κατατεθέν. Με την σειρά της, στηρίζεται στην “εργασιακή θεωρία της αξίας” (labor theory of value). Άρα πρέπει πρώτα να εξετάσουμε την “labor theory of value”, και μετά την “surplus value of labour”. Και η εργασιακή θεωρία της αξίας, είναι από τους θεμέλιους λίθους της μαρξιστικής οικονομικής ανάλυσης. Στο παρακάτω κείμενο, θα παραβιάσω ανοιχτές πόρτες, και θα επιτεθώ σε αυτές τις θεωρίες. Να προσθέσω όμως, ότι η εργασιακή θεωρία της αξίας, δεν είναι δημιούργημα του Μαρξ. Την βρήκε έτοιμη από προγενέστερους οικονομολόγους, την ασπάστηκε 100%, και πάνω σε αυτήν πάτησε και έφτιαξε την δική του οικονομική θεωρία.

Η εργασιακή θεωρία της αξίας, είναι πολύ σημαντική για τον εξής λόγο. Σύμφωνα με αυτήν, η αξία των αγαθών οφείλεται αποκλειστικά στην εργασία που εμπεριέχουν. Τι δίνει αξία σε ένα πορτοκάλι λέει αυτή η θεωρία? Και απαντάει, ότι η αξία του πορτοκαλιού, καθορίζεται από την εργασία που εμπεριέχεται σε αυτό. Το να αποδεχτούμε, ότι η αξία του πορτοκαλιού οφείλεται στην φυσική εργασία που εμπεριέχεται σε αυτό, έχει τεράστιες επιπτώσεις στην οικονομική και πολιτική σκέψη. Ίσως να μην είναι άμεσα αντιληπτό. Σκεφτείτε όμως το εξής. Αν όντως, η αξία των αγαθών καθορίζεται από την ποσότητα της φυσικής εργασίας που εμπεριέχουν, τότε ποιος είναι ο ρόλος του επιχειρηματία? Αν η αξία του πορτοκαλιού, καθορίζεται από την φυσική εργασία που εμπεριέχεται σε αυτό, πως μπορεί να προσδώσει επιπλέον αξία σε ένα πορτοκάλι ένας επιχειρηματίας? Ο οποίος δεν έχει αγγίξει καθόλου το συγκεκριμένο σημείο στο οποίο φύτρωσε η πορτοκαλιά. Και αν δεν μπορεί να προσθέσει αξία στα αγαθά ο επιχειρηματίας, γιατί δεν μπορεί να αναλάβει την παραγωγή των αγαθών το κράτος?

Νομίζω ότι η εργασιακή θεωρία της αξίας, κατά κάποιο τρόπο απαξιώνει τον ρόλο του επιχειρηματία. Και εξυπηρετεί αυτό που επικαλείται σαν ιδανική λύση ο Μαρξ. Τον απόλυτο έλεγχο των μέσων παραγωγής από το κράτος. Πατώντας λοιπόν πάνω στην εργασιακή θεωρία της αξίας, ο Μαρξ συνεχίζει. Και λέει το εξής. Αφού ο εργάτης, με την εργασία του, είναι αυτός που δίνει το 100% της αξίας του πορτοκαλιού, αλλά μόνο μέρος του λαμβάνει ως αμοιβή, δεν μπορεί παρά να είναι θύμα εκμετάλλευσης. Θύμα του επιχειρηματία. Ας υποθέσουμε ότι ένας εργάτης παράγει ένα πορτοκάλι κάθε μέρα. Και η αμοιβή του είναι μισό πορτοκάλι ανά ημέρα. Ο Μαρξ χωρίζει την εργασία του σε δύο κομμάτια. Στο μισό πορτοκάλι, που είναι αυτό που δίνει ως αμοιβή ο επιχειρηματίας στον εργάτη, για να τον κρατήσει στην ζωή και να συνεχίσει να τον εκμεταλλεύεται, και στο άλλο μισό, που είναι η υπεραξία της εργασίας του. Και την οποία κλέβει ο εργοδότης και χρησιμοποιεί για δικό του όφελος.

Τα παραπάνω, αποτελούν κυριολεκτικά τον κορμό της μαρξιστικής σκέψης. Αυτό εννοούσε ο σοβιετοτσολιάς Γλέζος, όταν έλεγε “δημιουργούν τα λεφτά πλούτο? μπορούν τα λεφτά να δημιουργήσουν από μόνα τους πλούτο?”.  Στην μαρξιστική θεωρία αναφερόταν. Και την εργασιακή θεωρία της αξίας. Απλά είναι άσχετος, έχει και ένα παιδικό μυαλό, και αντί να πει “μόνο η ανθρώπινη εργασία δημιουργεί πλούτο”, έλεγε “δημιουργούν τα λεφτά από μόνα τους πλούτο?”. Νομίζω ότι καλό θα ήταν, όταν ο Μανώλης κάνει υποχρεωτική την μαρξιστική εκπαίδευση, να καθίσει μαζί μας στα θρανία. Αν και νομίζω ότι θα είναι άτακτος μαθητής. Μπορεί να πιάνει και το φουστάνι της δασκάλας του. Όπως είπα λοιπόν, θα παραβιάσω μία ανοιχτή πόρτα και θα ασκήσω κριτική στα παραπάνω.

Το θέμα με την μαρξιστική θεωρία είναι το εξής. Σε όσο πιο προχωρημένο καπιταλιστικό στάδιο την επικαλείσαι, τόσο πιο αληθοφανής μοιάζει. Σε 100 χρόνια, θα μοιάζει πιο αληθινή απ’ όσο μοιάζει σήμερα. Για να φανεί ότι είναι ένα παραμυθάκι, θα πρέπει να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω. Και ακόμη καλύτερα να δημιουργήσουμε εμείς μία οικονομία που θα μας βοηθήσει να βγάλουμε συμπεράσματα. Σκεφτείτε μία οικονομία, όπου  όλοι οι άνθρωποι, έχουν από ένα ίσο και όμοιο κομμάτι γης και το καλλιεργούν. Και ένα ίδιο σπιτάκι πάνω σε αυτό. Και υπάρχει και ένα ρομπότ, που είναι η κυβέρνηση, που δεν παρεμβαίνει καθόλου. Απλά δεν αφήνει κανέναν, να παραβιάσει την ελευθερία του άλλου, και να τον εξαναγκάσει σε κάτι που είναι ενάντια στην βούληση του. Μία κυβέρνηση όπως την θέλουν οι φιλελεύθεροι. Απόλυτη ισότητα δηλαδή, όπως θέλει ο Μαρξ, και απόλυτη ελευθερία όπως θέλουν οι φιλελεύθεροι. Όλοι ευχαριστημένοι.

Σε αυτή την οικονομία λοιπόν, είναι δύο αγρότες που έχουν τα χωράφια τους δίπλα δίπλα. Και καλλιεργούν πορτοκάλια. Για απλοποίηση, θα θεωρήσω ότι παράγουν όλοι οι αγρότες από 1 πορτοκάλι την ώρα. Δουλεύουν 10 ώρες την ημέρα, και παράγουν 10 πορτοκάλια την ημέρα. Ένας από αυτούς λοιπόν, σκέφτεται έναν τρόπο για να κατασκευάσει ένα μηχάνημα που θα παράγει 2 πορτοκάλια την ώρα. Θα διπλασιάζει την παραγωγή. Πρέπει όμως να ασχοληθεί 6 μήνες για την κατασκευή του, και δεν ξέρει αν το πείραμα θα πετύχει. Πιστεύει όμως ότι έχει σημαντικές πιθανότητες επιτυχίας, και αποφασίζει να ρισκάρει.

Μειώνει λοιπόν για ένα διάστημα την κατανάλωση του (αποταμιεύει), ώστε να αποθηκεύσει πορτοκάλια για τους 6 μήνες που θα διαρκέσει η κατασκευή του μηχανήματος, και που δεν θα μπορεί να παράγει. Και ξεκινάει. Στο τέλος του 6μήνου τα καταφέρνει. Έχει φτιάξει ένα μηχάνημα, που έχει αυξήσει την παραγωγή κατά 100%. Από 1 σε 2 πορτοκάλια την ώρα. Πιέστηκε για να αποταμιεύσει, και έχασε τη σοδειά ενός 6μήνου. Τώρα όμως, στο 10ωρο του, μπορεί να παράγει 20 πορτοκάλια. Το ρίσκο που πήρε του βγήκε. Θα μπορούσε να μην του είχε βγει. Χρησιμοποιεί λοιπόν το μηχάνημα του 10 ώρες την ημέρα, και τις υπόλοιπες, το έχει φυλαγμένο.

Οι γείτονες του όμως, του ζητάνε να τους το παραχωρεί τις ώρες που δεν το χρησιμοποιεί αυτός, για να αυξήσουν και αυτοί την παραγωγή τους. Ο κατασκευαστής όμως αρνείται. Σκέφτεται ότι ίσως του το φθείρουν, ίσως του το χαλάσουν, ίσως δεν του το επιστρέψουν, και δεν τους κάνει τη χάρη. Αυτοί όμως επιμένουν, και του προτείνουν να του δίνουν μισό πορτοκάλι, για κάθε επιπλέον πορτοκάλι που θα παράγουν χάρη στο μηχάνημα του. Συμφωνεί. Έτσι, κάθε αγρότης, παράγει τώρα 2 αντί 1 πορτοκάλια την ώρα, και για κάθε 1 επιπλέον πορτοκάλι, δίνει στον κατασκευαστή το μισό. Και κρατάει για τον εαυτό του 1.5 πορτοκάλια την ώρα. Άρα, έχει αυξήσει την παραγωγή του στα 1.5 πορτοκάλια την ώρα (+μισό πορτοκάλι την ώρα). Κάνοντας ταυτόχρονα πλούσιο τον κατασκευαστή του μηχανήματος.

Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να εξετάσουμε το δεύτερο πορτοκάλι που παράγει κάθε αγρότης, χρησιμοποιώντας το μηχάνημα του κατασκευαστή. Τι δίνει αξία σε αυτό το πορτοκάλι? Για τους μαρξιστές, αυτό που δίνει αξία και στο δεύτερο πορτοκάλι, είναι η φυσική εργασία του αγρότη που χρησιμοποιεί το μηχάνημα. Για τους φιλελεύθερους, η φυσική εργασία του αγρότη που χρησιμοποιεί το μηχάνημα, είναι μέρος μόνο της αξίας του δεύτερου πορτοκαλιού. Το υπόλοιπο μέρος της αξίας του, είναι η εξυπνάδα του κατασκευαστή, το ρίσκο που αυτός πήρε, και η ταλαιπωρία της αποταμίευσης στην οποία υπέβαλλε τον εαυτό προκειμένου να κατασκευάσει το μηχάνημα.

Αυτή η διαδικασία που περιέγραψα παραπάνω, δε σταματάει ποτέ. Και κάποια στιγμή, σε 300 χρόνια (τόση είναι περίπου η ζωή του καπιταλισμού), από αυτό το μηχάνημα φτάνουμε σε μία πολυεθνική. Η οποία δεν ανήκει στον αρχικό κατασκευαστή του μηχανήματος. Ανήκει στους ικανότερους επιχειρηματίες που ακολούθησαν. Που αγόρασαν το μηχάνημα του, το βελτίωσαν, το πούλησαν σε άλλους πιο επιτυχημένους επιχειρηματίες κ.ο.κ. Η ουσία είναι πάντα ίδια. Στην ελεύθερη οικονομία, που έχει ισχυρό δικαστικό σύστημα και δεν είναι αναρχία, υπάρχει εθελοντικότητα στις συναλλαγές. Δεν μπορεί κανείς να υποχρεώσει ένα άλλο μέρος σε μία συναλλαγή. Μόνο στο πλαίσιο απολυταρχικών καθεστώτων, όπως στην φεουδαρχία, την βασιλεία, τον κομμουνισμό, μπορεί να εξαναγκαστεί κάποιος σε μία συναλλαγή.

Στην ελεύθερη οικονομία, ο αγρότης του παραπάνω παραδείγματος, δε θα δεχτεί να χρησιμοποιήσει το μηχάνημα, αν η τιμή του δεν είναι κάτω από 1 πορτοκάλι την ώρα. Γιατί διαφορετικά δεν θα τον συμφέρει. Η τιμή ενοικίασης του μηχανήματος, θα είναι ανάμεσα στο 0 και το 1 πορτοκάλι την ώρα, ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση. Πόσα μηχανήματα δηλαδή κυκλοφορούν, και τι ζήτηση υπάρχει γι’ αυτά. Και ανάλογα με την διαπραγματευτική ικανότητα των μερών. Να προσθέσω ότι δεν είναι ανάγκη να ενοικιάσει το μηχάνημα ο άλλος αγρότης. Μπορεί να τον προσλάβει ο κατασκευαστής σαν μισθωτό, με 1.5 πορτοκάλι πχ την ώρα. Αυτή η συναλλαγή μπορεί να πάρει διαφορετικές μορφές. Η ουσία της θα είναι η ίδια.

Με αυτό το παράδειγμα, θέλω να δείξω την ουσία των εθελοντικών συναλλαγών. Που αποτελεί τον πυρήνα της ελεύθερης οικονομίας. Η οποία είναι, ότι δε είναι εφικτό στη ελεύθερη οικονομία να πραγματοποιηθεί μία συναλλαγή, αν δεν είναι αμοιβαία επωφελής. Όσο όμως αναπτύσσεται η οικονομία, όσο αυξάνεται το κεφάλαιο, αυτό γίνεται όλο και δυσκολότερα αντιληπτό. Δεν είναι το ίδιο εύκολα αντιληπτό το παραπάνω παράδειγμα, με το παράδειγμα του υπαλλήλου μίας πολυεθνικής. (Υποθέτοντας βέβαια, ότι ο μέτοχος της πολυεθνικής απέκτησε νόμιμα τα χρήματα του. Αν τον βοήθησε το κράτος, αυτά που λέω δεν ισχύουν).  Η μαρξιστική σκέψη όμως, αγνοεί την εθελοντικότητα των συναλλαγών. Και το κάνει σκόπιμα. Γιατί δε μπορεί να υπάρξει μαρξιστική σκέψη με εθελοντικότητα των συναλλαγών. Απλά καταρρέει. Γιατί καταρρέει η θεωρία της υπεραξίας και της εκμετάλλευσης.

Η μαρξιστική σκέψη λοιπόν, για να ξεπεράσει το τεράστιο εμπόδιο της εθελοντικότητας των συναλλαγών, κάνει το εξής απλό. Στην ιστορία που περιέγραψα πιο πάνω με τους αγρότες, αγνοεί το στάδιο της κατασκευής του πρώτου μηχανήματος. Ξεκινάει αντί από το σημείο μηδέν, από το σημείο ένα. Όπου το μηχάνημα είναι ήδη κατασκευασμένο, στα χέρια του αγρότη που το κατασκεύασε. Αγνοεί την προσπάθεια, την εξυπνάδα, το ρίσκο, και την αποταμίευση του, προκειμένου να το κατασκευάσει. Σκόπιμα. Αν λοιπόν πάρουμε σαν δεδομένη την ύπαρξη του μηχανήματος, τότε το μισό πορτοκάλι που πληρώνουν οι αγρότες όταν χρησιμοποιούν το μηχάνημα, μπορεί να χαρακτηριστεί και ως εκμετάλλευση. Γι’αυτό και θα παρατηρήσετε, ότι οι μαρξιστές επιλέγουν σαν έδρα τους τις πολυεθνικές. Όσο μεγαλύτερο το συσσωρευμένο κεφάλαιο, τόσο δυσκολότερα γίνεται αντιληπτή η εθελοντικότητα των συναλλαγών. Αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο που υφίσταται την μαρξιστική επίθεση, δεν είναι εύκολα αντιληπτό αυτό που λέω. Και τι λένε οι μαρξιστές? Ότι η εθελοντικότητα των συναλλαγών είναι μούφα.

 Γιατί ο υπάλληλος της πολυεθνικής έχει λένε τις εξής δύο επιλογές. Ή να δουλέψει στην πολυεθνική, ή να πεθάνει από την πείνα. Δεν εξετάζουν ποτέ, το πως συσσωρεύτηκε το κεφάλαιο της πολυεθνικής. Στην πραγματικότητα όμως, όταν λες ότι είναι άδικο να έχει μεγαλύτερες αμοιβές ο μέτοχος της πολυεθνικής από την θυρωρό, είναι ακριβώς σαν να λες ότι είναι άδικο να πληρώνει ο αγρότης στον κατασκευαστή του μηχανήματος μισό πορτοκάλι, για κάθε πορτοκάλι που παράγει χάρη στο μηχάνημα του. Ακριβώς το ίδιο όμως. Αυτά τα μισά πορτοκάλια έκαναν την πολυεθνική. Αλλά δεν είναι βέβαια τόσο εύκολα αντιληπτό. Δεν συμφέρει κιόλας να γίνει αντιληπτό.

Για να στριμώξεις τον μαρξιστή, πρέπει να τον ρωτήσεις, αν στο παραπάνω παράδειγμα ,ο κατασκευαστής του μηχανήματος δικαιούται ένα μέρος κάθε πορτοκαλιού που παράγεται χάρη στο μηχάνημα του. Αν απαντήσει ότι ο κατασκευαστής του μηχανήματος δεν δικαιούται ένα μέρος του δεύτερου πορτοκαλιού (και άρα δεν δικαιούται να βγάλει κέρδος), παραδέχεται ότι το θέμα του δεν είναι η εκμετάλλευση (αφού δεν υπάρχει στο παράδειγμα), αλλά η ποινικοποίηση του κέρδους. Αν αποδεχτεί ότι πρέπει να πάρει αμοιβή ο κατασκευαστής του μηχανήματος, απορρίπτει τον μαρξισμό, γιατί ο μαρξισμός ισχυρίζεται, ότι η αξία του πορτοκαλιού οφείλεται αποκλειστικά στην φυσική εργασία που αυτό περιέχει. Κι έτσι κι αλλιώς χάνει.

Αυτό που αποτελεί βάσιμη ένσταση στο παραπάνω παράδειγμα, είναι ότι δεν υπήρξε ποτέ ελεύθερη οικονομία με ισχυρό δικαστικό σύστημα. Υπήρχε πάντα από μεγάλος (Αμερική) μέχρι πολύ μεγάλος (Ευρώπη) κρατικός παρεμβατισμός. Όσο λοιπόν μεγαλύτερος ήταν ο ρόλος του κράτους, τόσο δυσκολότερο είναι για μένα να ισχυριστώ ότι δίκαια έχει στην κατοχή του κάποιος τον πλούτο του. Σκεφτείτε τον Αμπράμοβιτς. Έρχεται από κομμουνιστικό καθεστώς. Έχει δημιουργηθεί εν μέρει ο πλούτος του, από την νομενκλατούρα της Σοβιετικής Ένωσης.

Είναι πολύ δυσκολότερο για μένα, να ισχυριστώ ότι ο πλούτος του Αμπράμοβιτς έχει αποκτηθεί με την αξία του και τα προσόντα του. Και πολύ ευκολότερο να το κάνω για τον Μπιλ Γκέιτς. Σκεφτείτε και την δική μας σοβιετία. Πόσοι και πόσοι επιχειρηματίες δεν πλούτισαν λόγω των σχέσεων τους με τους αριστερούς τα τελευταία 30 χρόνια, ή της σχέσης τους με τους κρατικοδίαιτους δεξιούς παλιότερα? Πάρα πάρα πάρα πολλοί. Θέλω να πω, ότι αυτό που πληγώνει την επιχειρηματολογία μου είναι ο κρατικός παρεμβατισμός. Όσο περισσότερο παρεμβαίνει το κράτος στην οικονομία λοιπόν, τόσο δυσκολότερο είναι να ισχυριστεί κάποιος ότι ο πλούτος αποκτήθηκε τίμια. Λόγω προσόντων, θυσιών και εργατικότητας.

Με τα παραπάνω, θέλησα να δείξω ότι αν υπήρχε μία ελεύθερη οικονομία, με σοβαρό μη παρεμβατικό κράτος, και με ισχυρό δικαστικό σύστημα, οι μαρξιστές δεν θα μπορούσαν να μιλάνε για κλεμμένη υπεραξία της εργασίας τους. Αυτό που αποκαλούν κλεμμένη υπεραξία της εργασίας τους, είναι η αξία που εμπεριέχεται στα αγαθά, και που προέρχεται από την εξυπνάδα, τις θυσίες, τα ρίσκα, και τον συσσωρευμένο πλούτο των εργοδοτών τους.

Πρέπει όμως να προσθέσω κάτι. Το γιατί είναι λανθασμένη η εργασιακή θεωρία της αξίας. Η εργασιακή θεωρία της αξίας, είναι λανθασμένη για τον εξής λόγο. Η αξία των αγαθών, δεν καθορίζεται από τις ώρες της εργασίας που αυτά εμπεριέχουν. Σκεφτείτε ένα πορτοκάλι και ένα λεμόνι. Έστω ότι και τα δύο χρειάζονται από μία ώρα εργασίας για να παραχθούν. Τι αξίζει περισσότερο? Αξίζουν το ίδιο? Όχι βέβαια. Αυτό που καθορίζει την τιμή τους, είναι η ζήτηση. Αν η ζήτηση για λεμόνια είναι πολλαπλάσια από την ζήτηση για πορτοκάλια, τότε και η τιμή τους θα είναι πολλαπλάσια από την τιμή των πορτοκαλιών.

Και αυτό είναι που ξεχωρίζει τον καλό από τον κακό επιχειρηματία. Μυρίζεται την ζήτηση, και σπεύδει να την ικανοποιήσει. Όταν υπάρχει ζήτηση για λεμόνια, χρησιμοποιεί τους πόρους του και το προσωπικό του για παραγωγή λεμονιών. Όχι για παραγωγή πορτοκαλιών. Όταν υπάρχει ζήτηση για πορτοκάλια κάνει το αντίθετο. Αυτός είναι και ο λόγος που το κράτος δεν μπορεί να υποκαταστήσει τους επιχειρηματίες. Εκτός και αν θεωρήσουμε ότι δεν μετράνε οι προτιμήσεις των καταναλωτών. Και άρα μπορεί το κράτος να παράγει αυτό που το ίδιο νομίζει.